Największe dyski
Największe ze znanych dysków to galaktyki spiralne takie jak nasza Droga Mleczna, której średnica przekracza 100 rys. lat świetlnych. Powszechność występowania dysków we Wszechświecie sprawia, że poznanie rządzących nimi mechanizmów jest bardzo ważnym zadaniem astrofizyki.
Astronomowie sądzą, że dyski wirujące wokół supermasywnych czarnych dziur mogły mieć znaczący wpływ na powstanie i ewolucję galaktyk. Uważają też, że badanie dynamiki dysków otaczających młode gwiazdy pomoże nam odtworzyć wczesną historię Układu Słonecznego. Nowe idee, wsparte przez skomplikowane symulacje komputerowe, pozwoliły im ostatnio zidentyfikować mechanizm wzbudzania i podtrzymywania turbulencji, dzięki której dyski akrecyjne są bardzo wydajnymi źródłami energii. Inne zjawiska związane z dyskami takie jak wypływy wąskich strug cząstek z centralnych części tych obiektów nie doczekały się jeszcze wyjaśnienia. Miliardy wirujących dysków, które znajdujemy we wszystkich zakątkach Wszechświata, są więc nadal przedmiotem intensywnych badań.
Kosmiczna karuzela
ROTACJA DYSKU przeciwstawia się działającej na niego grawitacji. Wyobraźmy sobie, że kręcimy się bardzo szybko na karuzeli. Jeśli nie trzymamy się mocno jednego z malowanych koni, zostaniemy wyrzuceni wzdłuż linii prostej stycznej do obwodu karuzeli. Napięte mięśnie rąk działają na nasze ciało z silą, która zmusza je do poruszania się po okręgu i kontynuacji jazdy.
Rotacja karuzeli nie dopuszcza, byśmy przesuwali się do środka: aby przemieścić się ku centrum, potrzebny jest ogromny wysiłek. W ten sam sposób rotacja materii, z której zbudowany jest dysk, zapobiega jej opadnięciu na centralny obiekt pod wpływem grawitacji. Wirujący obiekt ma pewien moment pędu, zdefiniowany jako iloczyn prędkości rotacji i momentu bezwładności (który charakteryzuje rozkład masy obiektu i jest tym większy, im większa jest odległość poszczególnych elementów obiektu od osi obrotu). Moment pędu ma zasadnicze znaczenie dla zrozumienia zachowania obracających się ciał, gdyż podobnie jak energia nie zmienia się (jest zachowany), gdy na ciało lub układ ciał nie działają siły zewnętrzne.
Łyżwiarka
Na przykład wykonująca piruety łyżwiarka może przyśpieszyć obroty, zbliżając ręce do ciała. Ponieważ jej moment pędu musi zostać zachowany, zmniejszenie momentu bezwładności zostaje zrównoważone zwiększeniem tempa obrotów. Zasada zachowania momentu pędu tłumaczy, dlaczego dyski są czymś aż tak bardzo powszechnym we Wszechświecie.
Wyobraźmy sobie kulisty obłok gazu, który kurczy się pod wpływem własnej grawitacji (kolapsuje). Ponieważ praktycznie wszystko we Wszechświecie obraca się z pewną prędkością, również i ten obłok ma pewien moment pędu. W trakcie kolapsu zmniejsza swój moment bezwładności, dzięki czemuaby spełnić zasadę zachowania momentu pędu wiruje coraz szybciej [ramka na sąsiedniej stronie]. Materia znajdująca się w płaszczyźnie równikowej (prostopadłej do osi obrotu) przesuwa się ku środkowi obłoku coraz wolniej, gdyż rotacja coraz skuteczniej przeciwstawia się przyciąganiu grawitacyjnemu. Natomiast materia rozmieszczona wzdłuż osi nie jest podtrzymywana przez rotację i może bez przeszkód opadać w kierunku płaszczyzny równikowej.